Γιάννης Περδίκης(1981):

 

 Έρευνα:  H αθηναϊκή αγορά του βιβλίου στα χρόνια της κρίσης 

Η έρευνα που διεξήχθη σε διάφορες περιοχές του ευρύτερου κέντρου, από το Θησείο και τα Πετράλωνα, μέχρι το Κολωνάκι και το Παγκράτι, επιχείρησε να προσεγγίσει τα μικρά βιβλιοπωλεία  τόσο με όρους γεωγραφικούς – οικονομικούς, ως μικρές επιχειρήσεις που έχουν επίδραση στις τοπικές αγορές και γενικότερα στην γειτονιά σαν οργανισμό, όσο και από μια σκοπιά κοινωνιολογική – ανθρωπολογική, θέλοντας να εμβαθύνει στις διαπροσωπικές σχέσεις που δομούνται με επίκεντρο ένα μικρό βιβλιοπωλείο.

 Τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και ειδικότερα η πενταετία 2009 – 2014 έχει χαρακτηριστεί ως “η χαμένη πενταετία του βιβλίου” (Μπασκόζος, 2015), εξαιτίας της δραματικής συρρίκνωσης του κύκλου των εργασιών των βιβλιοπωλείων και των εκδοτικών οίκων σε ολόκληρη τη χώρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Κατά το διάστημα αυτό, τόσο οι οικονομικές τάσεις, όσο και οι πολιτικές των εκδοτών και των βιβλιοπωλών πήραν νέες κατευθύνσεις, μεγάλες επιχειρήσεις αποχώρησαν από την ελληνική αγορά (π.χ. η γαλλική Fnac) ή κηρύχτηκαν σε πτώχευση, ενώ άλλα φαινόμενα, όπως η “άνοιξη” των μικρών βιβλιοπωλείων στις γειτονιές της Αθήνας έκαναν την εμφάνισή τους.

Στη διάρκεια αυτής της πενταετίας, μεγάλα και ιστορικά αστικά βιβλιοπωλεία όπως ο “Ελευθερουδάκης”, ο “Παπασωτηρίου”, ο “Kauffmann” κ.ά. αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα νέα δεδομένα και οδηγούνται σταδιακά σε κλείσιμο. Στην εξέλιξη αυτή συνετέλεσαν μια σειρά από παράγοντες: Η κακή διαχείριση εκ μέρους των ιδιοκτητών των μεγάλων αλυσίδων, οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες πώλησης βιβλίων, η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου το 2014 που απορρύθμισε την αγορά, το συρρικνούμενο αναγνωστικό κοινό και βέβαια η οικονομική κρίση, που επιτάχυνε το «άδειασμα» των βιβλιοπωλείων από πελάτες, προκάλεσαν αυτή τη σειρά λουκέτων. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, ότι στα χρόνια αυτά ερημώνει και η “Στοά του βιβλίου” που συγκέντρωνε έναν σημαντικό αριθμό βιβλιοπωλείων – εκδοτικών οίκων.

Στον αντίποδα αυτής της δυσάρεστης κατάστασης για την αγορά του βιβλίου, η ελπίδα φάνηκε να έρχεται από τα μικρά και μεσαία, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, που μέσα σε λίγα τετραγωνικά μέτρα κατάφεραν χάρη στο μεράκι των ιδιοκτητών τους να αναπτύξουν ισχυρούς δεσμούς με το βιβλιοφιλικό κοινό.

Πράγματι, στα χρόνια της κρίσης, από το 2009 και μετά παρατηρείται μια “άνθιση” των μικρών βιβλιοπωλείων σε κεντρικά και ημικρεντρικά σημεία της Αθήνας, ακολουθώντας έτσι το πρότυπο άλλων μεγάλων πόλεων του εξωτερικού.  Αρκετοί άνθρωποι που ήταν ήδη στο χώρο του βιβλίου, όσο και νέοι επιχειρηματίες που προέρχονταν από άλλα επαγγελματικά πεδία, αποφάσισαν να ρισκάρουν και να επενδύσουν στο ποιοτικό βιβλίο, ποντάροντας σε μια ζεστή σχέση με το κοινό, σε αντίθεση με τη λογική των μεγάλων  βιβλιοπωλείων – super market.

Αυτή η “επιχειρηματικότητα της ανάγκης” (Κουζέλη, 2013) παραλληλίζεται συχνά με την άνθιση των βιβλιοπωλείων στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, με διαφορετικούς, βέβαια, όρους. Ενδεικτικά, κάποια από τα μικρά βιβλιοπωλεία που άνοιξαν στα χρόνια της κρίσης είναι ο “Φωταγωγός” στην οδό Κολοκοτρώνη, το  “Bookloft” και το “Booktique” στο Κολωνάκι, οι “Πλειάδες”, το “Λεξικοπωλείο” και ο “Βιβλιοστάτης” στο Παγκράτι, το “Little Tree Books” στο Κουκάκι, το “Bibliotheque” στην πλατεία Εξαρχείων, ο “Μωβ Σκίουρος” στην πλατεία Καρύτση (λειτουργεί κυρίως ως εκδοτικός οίκος). Επίσης, άλλα, ήδη υπάρχοντα, μικρά βιβλιοπωλεία έδειξαν αξιοθαύμαστη αντοχή στις πιέσεις της αγοράς και συνεχίζουν και σήμερα να αποτελούν σημεία αναφοράς για την περιοχή τους.

 Το προφίλ των μικρών βιβλιοπωλείων

H πλειονότητα των βιβλιοπωλείων που επισκεφθήκαμε είμαι μικρές έως μεσαίες επιχειρήσεις, έχοντας την νομική μορφή μονοπρόσωπης ΕΠΕ ή προσωπικής (ομόρρυθμης) εταιρίας. Εξαίρεση αποτελεί ένα καφέ – βιβλιοπωλείο το οποίο λειτουργεί ως κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση, με συμμετοχή οκτώ (8) ατόμων που αποφασίζουν με οριζόντιες διαδικασίες και ψηφοφορίες για όλα τα θέματα του χώρου. Τα βιβλιοπωλεία απασχολούν κατά μέσον όρο έναν ως τρεις εργαζόμενους και εκ των οποίων ο ένας είναι, όπως ειναι αναμενόμενο, ο ιδιοκτήτης. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με αμιγώς οικογενειακή επιχείρηση, ενώ σε άλλες οι υπάλληλοι απασχολούνται υπό ένα “θολό” εργασιακό καθεστώς, σαν βοηθητικοί με προγράμματα voucher του ΟΑΕΔ ή εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης.

Όσον αφορά στην αισθητική, αλλά και επιχειρηματική κατεύθυνση των βιβλιοπωλείων, παρατηρούμε ότι όλα, σε μεγαλύτερο η μικρότερο βαθμό, έχουν ένα κοινό παρανομαστή: την λογοτεχνία και ιδιαίτερα την ελληνική λογοτεχνία, που είναι και το προσωπικό ενδιαφέρον των περισσότερων εκ των ιδιοκτητών. Σημαντική θέση στα μικρά βιβλιοπωλεία επίσης έχουν το κριτικό δοκίμιο, οι ανθρωπιστικές επιστήμες, η ποίηση (ελληνική και μεταφρασμένη) αλλά και τα διάφορα, αρκετά τον αριθμό, λογοτεχνικά περιοδικά.

Η προτεραιότητα των βιβλιοπωλών είναι κατεξοχήν ο χώρος του ποιοτικού βιβλίου, παράλληλα, όμως ,στα μικρά βιβλιοπωλεία θα βρει κάποιος τις περισσότερες φορές και άλλα προιόντα, όπως γραφική και σχολική ύλη, διακοσμητικά αντικείμενα, προιόντα design ή τουριστικά προιόντα- σουβενίρ, λευκώματα, κάρτες κ.οκ. Όλα αυτά τα συμπληρωματικά προιόντα βοηθούν την μικρή επιχείρηση να είναι οικονομικά βιώσιμη. Άλλωστε, ειδικά τα τελευταία χρόνια είναι συχνό το φαινόμενο κάποια μικρά βιβλιοπωλεία να λειτουργούν και ως καφέ, αποκτώντας έτσι ένα ακόμη σημαντικό έσοδο, καθώς πολλές φόρες ο τζίρος από τα βιβλία δεν είναι ικανός ώστε τα βιβλιοπωλεία να είναι επικερδείς επιχειρήσεις.

Βιβλιοπωλείο και γειτονιά

Η περιήγησή μας στις γειτονιές της Αθήνας για τις ανάγκες της έρευνας υπήρξε μια ιδιαίτερα ζωντανή διαδικασία, καθώς η επίσκεψη σε κάθε μικρό βιβλιοπωλείο σήμαινε ταυτόχρονα και την ανακάλυψη μιας ολόκληρης περιοχής γύρω από αυτό, του ¨μικρόκοσμου” που το περιβάλλει, την παρατήρηση των ανθρώπων της γειτονιάς, την περιπλάνηση, τις διαδρομές προς και από τον προορισμό μας.

H εμπειρία που αποκομίσαμε από την διεξαγωγή των συνεντεύξεων και την περιήγηση στις γειτονιές μας δείχνει ότι ο θεσμός των μικρών βιβλιοπωλείων είναι συμβατός με την κουλτούρα, τις συνήθειες των κατοίκων αυτής της πόλης, όσο και με την κοινωνική ζωή της αθηναϊκής γειτονιάς. Η Αθήνα και ιδίως οι παραδοσιακές γειτονιές της (Παγκράτι, Κολωνάκι, Κουκάκι, Πετράλωνα, Θησείο), είναι περιοχές όπου, παρά τις δυσμενείς επιπτώσεις της κρίσης, ευνοούνται οι διαπροσωπικές σχέσεις, υπάρχει ακόμη η έννοια της τοπικής αγοράς, ανθούν το μικρό, λιανικό εμπόριο, οι προσωπικές ή οικογενειακές επιχειρήσεις, ενώ την ίδια στιγμή σπανίζουν οι πολυχώροι και τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα.

Η έρευνά μας για τα βιβλιοπωλεία στις γειτονιές της Αθήνας μας έδειξε ότι αυτή η αμφίδρομη σχέση του βιβλιοπωλείου με τον περιβάλλοντά του χώρο είναι καθοριστική για την βιωσιμότητα αυτών των επιχειρήσεων. Τα μικρά βιβλιοπωλεία έρχονται να δώσουν νέα πνοή, φρέσκιες ιδέες, κινητικότητα, ευκαιρίες για συνεργασίες, ακόμη και θέσεις εργασίας σε μια γειτονιά, ενώ ταυτόχρονα εισπράττουν από τον κόσμο, τους κατοίκους όλα τα απαραίτητα ερεθίσματα, σε μια σχέση διάδρασης που έχει σημαντικά οφέλη για την τοπική κοινότητα. Ταυτόχρονα, φαίνεται νέα δημιουργείται ένα νεό βιβλιόφιλο κοινό, και μάλιστα από ανθρώπους νέας ηλικίας, το οποίο επιδιώκει την άμεση, ζεστή επαφή με τον βιβλιοπώλη, στα πλαίσια της οποίας αναπτύσσονται πολλές φορές και φιλικές σχέσεις.

Ιδιαίτερo ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο έχουν οι ποικίλες συνεργασίες που αναπτύσσουν τα βιβλιοπωλεία με την τοπική επιχειρηματικότητα, καταστήματα, επαγγελματίες, χώρους τέχνης, τοπικούς φορείς και πρωτοβουλίες κατοίκων. Στο πλαίσιο των συνεργασιών αυτών προκύπτουν διαρκώς και νέα εγχειρήματα: Από γιορτές στη γειτονιά, παρουσιάσεις βιβλίων και θεματικές βραδιές, μέχρι προβολές ταινιών και μικρές αυτοσχέδιες συναυλίες, ανταλλακτικά παζάρια, συλλογικές κουζίνες, φιλανθρωπικές κινήσεις, περίπατοι, γενικότερα, πρωτοβουλίες με ππολιτιστικό ή καιι πολιτικό περιεχόμενο.

 Aρκετοί βιβλιοπώλες τόνισαν το γεγονός ότι σε περιοχές όπου απουσίαζαν οι χώροι τέχνης – πολιτισμού, τα μικρά βιβλιοπωλεία που άνοιξαν τα τελευταία χρόνια ήρθαν να ικανοποιήσουν αυτήν την ανάγκη του κόσμου για κοινωνικοποίηση, αλλά και μάθηση, ώστε να μην μιλάμε πλέον για ένα απλό βιβλιοπωλείο, αλλά ένα βιβλιοπωλείο που  λειτουργεί και σας χώρος συνέυρεσης, σαν στέκι. Π.χ. Μια πολύ δημοφιλής και διαδεδομένη πρακτική των μικρών βιβλιοπωλείων είναι οι λέσχες ανάγνωσης, με ταχτές συναντήσεις που πολλές φορές, λόγω της έλλειψης χώρου, φιλοξενούνται εκτός βιβλιοπωλείου, σε μαγαζιά και καφέ της γειτονιάς.

Γενικότερα η εικόνα που αποκομίσαμε από την έρευνα είναι η διάθεση των βιβλιοπωλείων να “βγουν έξω” ανοίγοντας διαύλους επικοινωνίας με την γειτονιά, αλλά και ευρύτερα το βιβλιόφιλο κοινό και όχι να περιορίζονται στενά στον χώρο του βιβλιοπωλείου. Αρκτετά βιβλιοπωλεία συμμετέχουν σε δράσεις που γίνονται ακόμη και εκτός Αθηνών, ενώ άλλα εμπλέκονται σε συναφείς δημιουργικούς τομείς όπως είναι οι εκδόσεις.

Αυτή η διάθεση ευνοείται και από το γεγονός ότι υπάρχει ένα συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ενδιαφέρον για την Αθήνα τα τελευταία χρόνια. Για πολλές μεγάλες πόλεις και σε έναν βαθμό και στην Αθήνα τα μικρά, ανεξάρτητα, βιβλιοπωλεία αποτελούν κομμάτι του εναλλακτικού, πολιτιστικού τουρισμού (cultural tourism). Αρκετές τουριστικές ιστοσελίδες (π.χ. Trip advisor), ξενόγλωσσοι οδηγοί πόλης και βιβλιοφιλικά blogs του εξωτερικού περιλαμβάν τα βιβλιοπωλεία στα σημεία ενδιαφέροντος που αξίζει κανείς να επισκεφθεί κατα την παραμονή του στην πόλη.

Συνεργασίες μικρών βιβλιοπωλείων 

Η συνεργασία των μικρών βιβλιοπωλείων, η δημιουργία δικτύων μεταξύ των βιβλιοπωλών είναι κάτι συνηθισμένο, όσο και σχεδόν επιβεβλημένο σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, Αμερική. Μιλάμε βέβαια για μεγάλα μεγέθη αγορών, όπου σε κάθε πόλη μπορείς να συναντήσεις πληθώρα ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων. Εκεί η συνεργασία είναι μονόδρομος προκειμένου τα μικρά βιβλιοπωλεία να αντέξουν στους μεγάλες παίχτες της αγοράς, τις μεγάλες αλυσίδες και την Amazon. Κατά την διεξαγωγή των έρευνας, θέσαμε μετ’επιτάσεως στους εγχώριους βιβλιοπώλες το ζήτημα της συνεργασίας των μικρών αθηναϊκών βιβλιοπωλείων, ορμώμενοι από τις καλές πρακτικές των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων σε χώρες του εξωτερικού. Η εμπειρία που αποκομίσαμε είναι μάλλον αποθαρρυντική, καθώς μια τέτοια προοπτική στη χώρα μας είναι ακόμη σε εμβρυακό στάδιο. Τα μικρά βιβλιοπωλεία στην Αθήνα δρουν, προς το παρόν, σχετικά αυτόνομα, σε μια κατάσταση υγιούς “συναγωνισμού”.

Παρ’όλα αυτά, οι περισσότεροι βιβλιοπώλες τόνισαν ότι είναι θετικοί σε μελλοντικές κοινές διεκδικήσεις όπως είναι η ελάφρυνση της φορολογίας, η υπαγωγή σε χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ως κομμάτι της δημιουργικής βιομηχανίας της χώρας και η επαναφορά της ενιαίας τιμής του βιβλίου ( είχε καταργηθεί το 2014)π ου κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την επιβίωση των μικρών βιβλιοπωλείων.

Τον τελευταίο καιρό, πάντως, αναπτύσσονται τόσο από ιδιώτες, όσο και από δημόσιους φορείς προσπάθειες να αναδειχτεί συνολικά η εικόνα αλλά και η συμβολή των μικρών βιβλιοπωλείων στην πολιτιστική ζωή του τόπου. Η διοργάνωση της Ημέρας Μικρών Βιβλιοπωλείων (“Little Bookstores Day”) στις 28 Απριλίου 2018 ήταν μια πρωτοβουλία που στόχο είχε να συστήσει τα βιβλιοπωλεία αυτά σε ένα ευρύτερο κοινό, πέραν από τους παραδοσιακά βιβλιόφιλους, μέσα από κοινές, συντονισμένες εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος. (https://littlebookstoresday.gr/).

Σε αυτή την κατεύθυνση των συνεργασιών κινήθηκε και η πρωτοβουλία “Αθήνα Πρωτεύουσα του Βιβλίου 2018-19” του δήμου Αθηναίων, με γενικό στόχο η Αθήνα να γίνει μια πόλη πιο φιλική προς το βιβλίο. Εκθέσεις, σεμινάρια, εργαστήρια γραφής, προβολές σχετικές με την λογοτεχνία, θεατρικά δρώμενα, κινητή βιβλιοθήκη στην πόλη, ήταν μερικές μόνον από τις περιπτώσεις όπου τα αθηναικά βιβλιοπωλεία ενεπλάκησαν σε μια διαδικασία εξωστρέφειας και “συνομιλίας” με το κοινό.

 Ο ρόλος της πολιτείας

Στο ζήτημα του κατά πόσον υπάρχει κάποια μέριμνα από πλευρά πολιτείας για τα μικρά βιβλιοπωλεία, στα πρότυπα του τι συμβαίνει π.χ. Στη Γαλλία ή το Ην.Βασίλειο, οι Αθηναίοι βιβλιοπώλες υπογράμμισαν ότι η μόνη βοήθεια από το κράτος τα τελευταία χρόνια έχει να κάνει κυρίως με δράσεις του Δήμου Αθηναίων στις οποίες εμπλέκονται και τα μικρά βιβλιοπωλεία, από ιστορικούς περιπάτους μέχρι καμπάνιες για την προώθηση του λεγόμενου “πολιτιστικού τουρισμού”, διάφορα happenings κ.ά. Η βοήθεια αυτή, πάντως, είναι μάλλον συμβολική και περισσότερο σε ένα επίπεδο προβολής  και δεν έχει να κάνει, προς το παρόν τουλάχιστον, με κάποια δυνατότητα χρηματοδότησης ή περαιτέρω στήριξης των μικρών, ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων.

Το σύνολο σχεδόν των βιβλιοπωλών αναφέρθηκε στο κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) το 2013 ως μια σημαντική απώλεια καθότι υπήρξε το μοναδικό στήριγμα από την πλευρά της Πολιτείας για τα μικρότερα, ειδικά, βιβλιοπωλεία αλλά και γενικότερα αποτέλεσε κατά σειρά ετών, με αρκετή επιτυχία, το αρμόδιο όργανο για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς του βιβλίου. Οι περισσότεροι σημειώνουν ότι οι δράσεις ενίσχυσης των βιβλιοπωλείων από το ΕΚΕΒΙ λειτουργούσαν σαν αντίβαρο στην επιθετική πολιτική των μεγάλων αλυσίδων βιβλίου όσο και των μεγάλων εκδοτών. Οι βιβλιοπώλες πάντως καταθέτουν στην έρευνά μας τις δικές τους προτάσεις για δυνατότητα επιδότησης από το κράτος σεμινάριων επιμόρφωσης, εργαστηρίων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων που θα πραγματοποιούνται στον χώρο του βιβλιοπωλείου.

Επίλογος

Το φαινόμενο της άνθισης των μικρών βιβλιοπωλείων στις γειτονιές της Αθήνας δεν είναι τυχαίο, αλλά συνδέεται, μεταξύ άλλων με την ανάγκη για ενημέρωση, ποιοτική πρόταση, προσωπική επαφή, χαλάρωση από την ρουτίνα της καθημερινότητας. Τo μικρό βιβλιοπωλείο γίνεται ένας τόπος συνεύρεσης, όπου συγκλίνουν άνθρωποι με κοινά ενδιαφέροντα που πάνε πολύ πέρα από το βιβλίο, αγγίζουν ευρύτερα θέματα πολιτισμού, επιστήμης και πολιτικής.

Παρά τις επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης, η Αθήνα παραμένει ακόμη μια πόλη όπου οι μικροί χώροι, οι μικρές κυψέλες ανθρώπων, τα στέκια, είναι αυτά που δίνουν τον τόνο της καθημερινής κοινωνικής ζωής. Τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, σε συνέχεια μια βιβλιοφιλικής παράδοσης αιώνων, δίνουν νέα πνοή στην ταλαιπωρημένη αγορά του βιβλίου, ανανεώνουν τον αστικό ιστό και μαζί με άλλες μικρές επιχειρήσεις αλλάζουν το πρόσωπο της πόλης. Μας γεμίζουν, επίσης, αισιοδοξία για τις δυνατότητες αυτού του τόπου να δημιουργεί όμορφα πράγματα, σε πείσμα των δύσκολων καιρών και με το βλέμμα πάντα σε ένα καλύτερο μέλλον.

 

(*)Ο Γιάννης Περδίκης είναι νομικός – κοινωνικός επιστήμονας, αρθρογράφος. Το παρόν άρθρο έχει ως αντικείμενο τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας καi βασίζεται στην αντίστοιχη διπλωματική εργασία που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Π.Μ.Σ “Ευρωπαϊκές Πολιτικές, Σχεδιασμός, Ανάπτυξη του χώρου” του τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου (2019).

 

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

 

Καραχάλης, Ν., (2007), Πολιτισμός και Τοπική Ανάπτυξη: Ο ρόλος των πολιτιστικών και τουριστικών περιοχών στη σύγχρονη πόλη, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Μάιος 2007, Αθήνα

Κουζέλη, Λ., (2013), “Τα βιβλιοπωλεία της κρίσης”, αναδημοσιεύται στον ιστότοπο της εφημερίδας Το Βήμα, https://www.tovima.gr/2013/11/08/books-ideas/ta-bibliopwleia-tis-krisis/.

Λάμπρου, Α., (2012), Το βιβλιοπωλείο στην Ελλάδα, 1974-2009: η αντοχή της παράδοσης και η αλλαγή του παραδείγματος, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επικοινωνίας καιΜέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Μάιος 2012, Αθήνα.

Μπακουνάκης, Ν., (2013), “Τι σημαίνει το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ”, αναδημοσιεύται στις

11/1/2013 στον ιστότοπο της εφημερίδας Το Βήμα https://www.tovima.gr/2013/01/11/opinions/tisimainei-to-telos-toy-ekebi/

Μπασκόζος, Γ., (2015) “Στοιχεία για την χαμένη πενταετία του βιβλίου 2009-2014, oanagnostis.gr https://www.oanagnostis.gr/stichia-gia-ti-chameni-pentaetia-tou-vivliou-2009-2014/