ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ (1868-1894):

Tραγούδι τῆς ξενιτιᾶς Ἀνάθεμά σε, ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!.. Θὰ πάρω ἕναν ἀνήφορο νὰ βγῶ σὲ κορφοβούνι, νὰ βρῶ κλαράκι φουντωτὸ καὶ ριζιμιὸ λιθάρι, νὰ βρῶ καὶ μία κρυόβρυση, νὰ ξαπλωθῶ στὸν ἴσκιο, νὰ πιῶ νερὸ νὰ δροσισθῶ νὰ πάρω λίγη ἀνάσα, ν᾿ ἀρχίσω νὰ συλλογισθῶ τῆς ξενιτιᾶς τὰ πάθη, νὰ εἰπῶ τὰ μαῦρα ντέρτια μου καὶ τὰ παράπονά μου. Ἄνοιξε θλιβερὴ καρδιὰ καὶ πικραμένο ἀχείλι, βγάλε κάνα χαμόγελο καὶ πὲς κάνα τραγούδι. -Τραγούδια ἂν ἔχ᾿ ἡ μαύρη γῆ, κι ὁ τάφος χαμογέλια, ἔχει καὶ τοῦ παιδιοῦ ἡ καρδιὰ ποὺ περπατεῖ τὰ ξένα. Τὰ ξένα ἔχουν καημοὺς πολλοὺς καὶ καταφρόνια πλῆθος! Στὰ ξένα δὲν ἀνθίζουνε τὴν Ἄνοιξη τὰ δέντρα, καὶ δὲν λαλοῦνε τὰ πουλιά, ζεστὸς δὲ λάμπει ὁ ἥλιος, δὲ φυλλουριάζουν τὰ βουνά, δὲν πρασινίζει ὁ κάμπος, καὶ δὲ δροσίζει τὸ νερό, καὶ τὸ ψωμὶ πικραίνει! Στὰ ξένα, ποιὸς θὰ σὲ χαρεῖ καὶ ποιὸς θὰ σὲ γελάσει; Ποὖν᾿ τῆς μανούλας τὰ φιλιά, τὰ χάδια τοῦ πατέρα; Ποὖναι τὰ γέλια τ᾿ ἀδερφοῦ κ᾿ ἡ συντροφιὰ τοῦ φίλου; Ποὖν᾿ τῆς ἀγάπης οἱ ματιὲς καὶ τὰ γλυκὰ τὰ λόγια; Ἂν ἀρρωστήσεις, ποιὸς θαρθεῖ στὴν ξενιτιὰ σιμά σου, νὰ σὲ ρωτᾷ τὸν πόνο σου, τὰ γιατρικὰ νὰ δίνει; στὸ ἔρμο σου προσκέφαλο νὰ ξενυχτάει μαζί σου; Κι ἂν ἔρθει μέρ᾿ ἀγλύκαντη στὰ ξένα νὰ πεθάνεις, ποιὸς θὰ βρεθεῖ στὸ πλάι σου τὰ μάτια νὰ σοῦ κλείσει; Ποιὸς θὰ σοῦ λούσει τὸ κορμί, ποιὸς θὰ σὲ σαβανώσει; Στὸ λειψανό σου ποιὸς θἀρθεῖ λουλούδια νὰ σὲ ράνει; Καὶ ποιὸς μὲ πόνο θὰ ριχτεῖ στὸ νεκροκρέββατό σου γιὰ νὰ σὲ κλάψει; Ποιὸς θὰ εἰπεῖ γιὰ σένα μοιρολόγι; Ἄχ! πῶς τοὺς θάφτουν, νἄξερες, καὶ πῶς τοὺς πᾶν᾿ τοὺς ξένους!.. Χωρὶς λιβάνι καὶ κηρί, χωρὶς παπὰ καὶ ψάλτη! Ἀνάθεμά σε, ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!.. Ποῦ νὰ τὸν πῶ τὸν πόνο μου, ποῦ νὰ τὸν ἀπορίξω; Νὰ τὸν εἰπῶ στὰ τρίστρατα, τὸν παίρνουν οἱ διαβάτες, νὰ τὸν ἀφήσω στὰ κλαριά, τὸν παίρνουν τ᾿ ἀγριοπούλια!.. Κι ἂν κλάψω, τὰ φαρμακερὰ τὰ δάκρια ποῦ νὰ πέσουν; Ἂν πέσουνε στὴ μαύρη γῆ, χορτάρι δὲν φυτρώνει, ἂν πέσουνε στὸν ποταμό, ὁ ποταμὸς θὰ στύψει, ἂν πέσουνε στὴ θάλασσα, πνίγουνται τὰ καράβια, κι ἂν τὰ βαστάξω στὴν καρδιά, μὲ καῖν᾿ μὲ φαρμακώνουν! Ἀνάθεμά σε ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!..

Ἤθελα νἄμουν τσέλιγκας Ἤθελα νἄμουν τσέλιγκας, νἄμουν κ᾿ ἕνας σκουτέρης, νὰ πάω νὰ ζήσω στὸ μαντρί, στὴν ἐρημιά, στὰ δάσα, νἄχω κοπάδι πρόβατα, νἄχω κοπάδι γίδια, κ᾿ ἕνα σωρὸ μαντρόσκυλα, νἄχω καὶ βοσκοτόπια, τὸ καλοκαίρι στὰ βουνά, καὶ τὸν χειμῶ στοὺς κάμπους. Νἄχω ἀπὸ πάλιουραν βορὸ καὶ στρούγγα ἀπὸ ροδάμι, νἄχω καὶ σὲ ψηλὴν κορφὴ καλύβα ἀπὸ ρουπάκια, νἄχω μὲ τὰ βοσκόπουλα σὲ κάθε σκάρον γλέντι, νἄχω φλογέρα νὰ λαλῶ, ν᾿ ἀντιλαλοῦν οἱ κάμποι, νἄχω καὶ κόρη ὄμορφη, στεφανωτήν μου νἄχω, νὰ μοῦ βοηθάει στὸ σάλαγο, νὰ μοῦ βοηθάει στὰ γρέκια, κι ὄντας θὰ τὰ σταλίζουμε τὰ δειλινὰ στοὺς ἴσκιους, στῆς ρεματιᾶς τὴ χλωρασιὰ μαζί της νὰ πλαγιάζω, νὰ μὲ κοιμίζει μὲ φιλιὰ στοὺς δροσερούς της κόρφους.

Πόθοι Ἤθελα νἄμουν σταυραητός, νὰ πέταγα τ᾿ ἀψήλου, ν᾿ ἀνέβαινα στὴ Λιάκουρα, κατάκορφα στὴ ράχη, νἄριχνα ἐκεῖθε μία ματιά, ν᾿ ἀγνάντευα τὸν Πίνδο, νὰ ἰδῶ πῶς μοῦ τὸν ἔκαμαν τὰ χρόνια κ᾿ ἡ σκλαβιά του. Ποιὸς λέει δὲν κλαῖνε τὰ βουνά; Ποιὸς λέει πὼς δὲν γεράζουν;... Χιόνια καὶ κρούσταλλα παλιά, γεράματα γιομάτα, σκεπάζουνε τὸν Πίνδο μου, καὶ καταχνιὲς τὸν πνίγουν· κι ἀκούγω, ἀκούγω ἀπὸ μακρυά, ἀκούγω ἀπὸ τὰ ξένα τῆς γερατειᾶς του τὸ σκουσμό, τὸ κλάμμα τῆς σκλαβιᾶς του. Ἄχ! πότε αὐτὸ τὸ σκούξιμο, τρανὴ κραυγὴ θὰ γίνει, κραυγὴ ἀνήμερου θεριοῦ, ἐκδίκηση γιομάτη, νὰ μάσει ἀπὸ τὴν ξενιτιὰ τὰ ἔρμα τὰ παιδιά σου, τ᾿ ἀστροπελέκια σου ἄρματα, Πίνδε, νὰ μᾶς μοιράσεις, μία μέρα, ν᾿ ἀναστήσουμε τὴ δόλια μας πατρίδα!... Ἄχ! πότε ἡ καταχνιά σου αὐτὴ κ᾿ ἡ τόση σου θολούρα, ποὺ τώρα στὸ ἀτέλειωτο σάβανο σὲ τυλίγει, πότε νὰ γίνει θὰ τὴν δῶ καπνούρα ἀπὸ ντουφέκια!... Καὶ πότε αὐτὸς ὁ ἥλιος σου, ποὖναι νεκρὸς καὶ κρύος, πότε μία μέρα θὲ νὰ βγεῖ ζεστὸς μέσ᾿ στὲς κορφές σου, νὰ λυώσουνε τὰ κρούσταλλα καὶ τὰ πολλά σου χιόνια, καὶ φυτρώσουν, μία ἄνοιξη, μαζὶ μὲ τὰ λουλούδια, ἀρματωμένα, Πίνδε μου, τὰ νιάτα τὰ παλιά σου!...